امروزه در کشور ما دستِ کم 50 جریان فعال در حوزه معنویت و عرفان وجود دارد که نود در صد آنها وارداتیاند. یکی از شاخصهای مشترک این گروهها، وجود تناقض در اندیشه یا مرام این گروههاست .
انواعِ تناقض در عرفانهای کاذب
در معنویتهاى جدید، دین و مذهب و در یک کلمه، شریعت جایى ندارد. یکى از تعارضات این معنویت‌ها آن است که از یک طرف احکام عبادى، مناسک و عبادات رایج در ادیان را محکوم مىکنند و از طرف دیگر، خود عبادتهایى جدید و مناسکى ویژه با آدابی خاص به پیروان خویش آموزش مىدهند. نماز را لازم نمیشمارند؛ اما خود مدلهایی از عبادت و ذکر و خلوتنشینی را ضروری معرفی می‌کنند. مثلاً در مکتب اکنکار، شریعت‌های رایج کنار گذاشته مىشود و مناسک ادیان محکوم می‌گردد؛ اما روزه روز جمعه، لازم شمرده شده است؛ به‌این‌صورت که فرد در خانه بنشیند، از اجتماع کناره گیرد، ذهن خود را بر استاد زنده آک متمرکز کند و فقط به فکر او باشد.( حکمت آک، صص 8 4 و 7.(
در مرام اشو، مراقبه‌هایى با آداب و اوقاتی خاص، تبلیغ و توصیه مىشود به صورتی که یک دوره دوازده جلدی با نام مراقبه برای برنامه دوازده ماهه مریدان اشو تألیف شده و حتی برای هر روز ایشان یک متن عرفانی برای انس و مطالعه و در نتیجه مراقبه و مدی‌تیشن تنظیم گردیده است( اشو، شهامت، بخش آخر(.
لوییزهی کتابی دارد با نام در زمان حال زندگی کن که در بردارنده 365 دستورالعمل روزانه برای دست‌یابی به حیات معنوی است. اکهارت توله کلمات قصاری برای مرور و تمرکز درونی نگاشته است؛( ر.ک: سکوت سخن می‌گوید؛ اکهارت توله) وین دایر مراقبههایی برای تهذیب روح با نام عبادت پیشنهاد می‌دهد و کتاب مستقلی برای این هدف گردآوری کرده است.( ر.ک: مراقبه، وین دایر؛ معنویت2، ویندایر.) دیانا کوپر، دیپاک چوپرا، والش، دالایی لاما همه چنین برنامههایی را دارند.
عرفانهاى جدید، اماکن پذیرفتهشده در ادیان همچون مسجد، حسینیه، معبد و کلیسا را مردود اعلام کرده‌اند، اما هرکدام به طریقى، مکانىمقدس برای عبادت ابداع نموده است. اشو، مکانى به نام «کمون بینالمللى اشو» را در هند پایهگذارى کرد. ساى بابا، کاخى به نام «آشیانه صلح برین» دارد که در اعیاد همه ادیان، در آن مراسمی برگزار مىشود و هم‌چنین محل ملاقات و تشرّف ساى باباست که پیروان وى در آن‌جا او را دیدار مىکردند. پیروان مکتب اکنکار، هر چند مکتب خود را جهانى اعلام کرده‌اند و آن را فرا مکانى مىدانند، معبدى مقدس در یکى از شهرهاى آمریکا دارند و هر ساله در سالروز تولّد پال‌توئیچل (بنیان‌گذار این مکتب که افسر نیروى دریایى امریکا بوده است) در آن‌جا جمع مىشوند. این مکان مقدّس به «معبد زرین اک» مشهور است. یادآورى می‌شود که پارهاى از فرقههاى اسلامى، مانند صوفیان که معمولاً با مسجد و حسینیه میانه‌ای ندارند، خانقاه را به جاى آن برگزیدهاند.
لوییزهی کتابی دارد با نام در زمان حال زندگی کن که در بردارنده 365 دستورالعمل روزانه برای دست‌یابی به حیات معنوی است. اکهارت توله کلمات قصاری برای مرور و تمرکز درونی نگاشته است؛ وین دایر مراقبههایی برای تهذیب روح با نام عبادت پیشنهاد می‌دهد و کتاب مستقلی برای این هدف گردآوری کرده است. دیانا کوپر، دیپاک چوپرا، والش، دالایی لاما همه چنین برنامههایی را دارند
عرفانهاى جدید، از پیامبران نام می‌برند و گاهی از ایشان تمجید می‌کنند؛ اما جایی برای پیامبران الهی در زندگی معنوی بشر باز نمی‌کنند. در جنبش‌های نوین، به جاى پیامبران، رهبران معنویت مدرن قرار دارند و به جاى منجى و موعود، افرادی مثل «جن‌گیر»، «جادوگر» و «مرتاض» معرفى مىشوند.
از افول معنویت حقیقى و ظهور معنویتهاى پفکى در عصر جدید، همین بس که پائولو کوئلیو که آثارش به بیش از پنجاه زبان ترجمه شده است مخالفت سرسختانه دین مسیح با جادوگری را نادیده می‌گیرد و به سنّت دینی خویش(دین مسیحیت) پشت می‌کند و دو کتاب مستقل در باب جادوگرى (کتابهاى بریدا و والکیرىها) و یک کتاب در باب روسپیگرى و فاحشهگری تألیف می‌کند و خود را به ناحق در حوزه معنویت و عرفان جا می‌زند.
در بسیارى از عرفانهاى جدید، بهشت و جهنم اخروی انکار می‌شود؛ اما خود نوعی از بهشت و جهنم و نظام محاسبه اعمال را تبلیغ می‌کنند(ر.ک: فرهنگ ادیان جهان؛جان هینلز،ترجمه گروه مترجمان، ص 448(
این نظام جدید که در قالب ایده کارما مطرح است، برای راحت‌طلبان جذّابیت دوچندانی دارد (ر.ک: معرفی مکتب‌های فلسفی هند؛ ساتیش چاندرا چاترجی، ترجمه فرناز ناظر زاده کرمانی؛ مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب؛1384، ص 295). در معنویتهای جدید به جاى حیات اخروى که همه ادیان الهى بر آن تکیه کرده‌اند ـ تا جایى‌که یک سوم آیات قرآن در مورد زندگى پس از مرگ است ـ مفهومى به نام «تناسخ» وارد شده است. تناسخ به معنى وارد شدن روح فرد مرده، به کالبد کودک تازه متولّد شده و یا به جسم موجوداتى دیگر و حتى در اشیاى بىجان.
عرفانهاى جدید، از پیامبران نام می‌برند و گاهی از ایشان تمجید می‌کنند؛ اما جایی برای پیامبران الهی در زندگی معنوی بشر باز نمی‌کنند. در جنبش‌های نوین، به جاى پیامبران، رهبران معنویت مدرن قرار دارند و به جاى منجى و موعود، افرادی مثل «جن‌گیر»، «جادوگر» و «مرتاض» معرفى مىشوند
روشن است که اگر زندگى اخروى و نعمتها و لذات آن، چنان‌‌که در قرآن آمده است، به انسان غفلت زده جوامع مدرن عرضه شود، با جان و دل می‌پذیرند و این حیات ابدى که داراى پشتوانه منطقى، عقلى و کلامى است، براى تبلیع ادیان الهى عامل بزرگى خواهد بود و بشر تشنه و سرگردان عصر جدید، به جاى پناه بردن به دامن مدی‌تیشن، مراقبه و تناسخ، دست‌یابى به بهشت برین و زندگی راحت اخروی را سرلوحه آمال خود قرار خواهد داد، به زیر پرچم پیامبران الهى و شریعت رحمانى گرد خواهد آمد و به جای دغدغه رفع استرس، به تعالی معنوی و پیوند با خدا خواهد اندیشید. شایان ذکر است که تناسخ، برهان محکمى ندارد و دانشمندان کلام و فلاسفه اسلامى، دلایل گوناگونى بر رد و بطلان تناسخ اقامه کرده‌اند(ر.ک: اسفاراربعه، ج9، ص 12؛ اشارات و تنبیهات، ابن سینا، ترجمه حسن ملکشاهی، نشر سروش، ج اول، 1382، ص 433(.
نتیجه گیری
از آن‌جا که استحکام و اتقان هر مکتبی به دوری آن از تناقض است؛ در جنبش‌های معنویتگرایی که الان در کشور ما فعالیت دارند تناقضهای زیادی مشاهده می‌شود. این تناقضات هم در اندیشه و هم در مرام عملی آنهاست؛ به گونهای که در مفاهیمی مانند عبادتهای جعلی و نظام محاسبه اعمال(تناسخ) و مکانهای عبادت و کنار زدنِ پیامبران الهی از عرصه ارشاد و هدایت انسانها به روشنی، تناقض گویی کرده‌اند.
کلمات کلیدی:
